Про модерну освіту в Речі Посполитій – познанська модель доби Просвітництва
Ключові слова:
Познанський єзуїтський колегіум, Річ Посполита, освітній осередок, модерні науки, Юзеф Рогалінський
Анотація
У XVIII ст. в Познані було створено взірцевий освітній осередок, з яким в Центрально-Східній Європі могли конкурувати хіба що найкращі подібні інституції: на теренах Речі Посполитою єдиною такою рівнозначною школою була Віленська академія. В межах познанської освітньої моделі головне місце посідали математика, експериментальна фізика, астрономія й інші модерні науки (в т. ч. геологія і метеорологія). Успіх Познанського єзуїтського колегіуму доби Просвітництва був пов'язаний насамперед із діяльністю такої видатної особистості, як Юзеф Рогалінський. Важливу роль в цьому зв’язку відіграли його чудова освіта, щільні контакти із західноєвропейською наукою і особиста самопожертва до своєї справи в надзвичайно важку добу розділів Речі Посполитої.
Завантаження
##plugins.generic.usageStats.noStats##
Посилання
Poznansʹkomu oseredku tochnykh nauk XVIII st. prydilyayetʹsya nebahato uvahy v istoriohrafiyi. Detalʹno pro nʹoho pysaly lyshe Frantsishek Khlapovsʹkyy (v biohrafichnomu narysi Yuzefa Rohalinsʹkoho, pidhotovlenomu do 100-yi richnytsi yoho smerti) i Stanislav Bednarsʹkyy (v monohrafiyi z istoriyi yezuyit·sʹkykh shkil u druhiy polovyni XVIII st.). Chłapowski F. Życie i prace księdza Józefa Rogalińskiego. Sz. I // Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego. T. XXVIII. 1902. S. 115–185; Cz. II. // Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego. T. XXXI. 1905. S. 27–117; Bednarski S. Upadek i odrodzenie szkół jezuickich w Polsce. Kraków, 1933. S. 359-369. Dyv. takozh: Forycki M. Kontakty astronomii i fizyki poznańskiej z Francją w dobie Oświecenia // Kronika Miasta Poznania. T. III. 1997. S. 207–224.
Z poznansʹkym obiystyam Uraniyi mozhna porivnyaty lyshe observatoriyu, yaku stvoryv u Vilensʹkiy akademiyi Tomash Zhebrovsʹkyy (1753 r.). Odnak u period rozkvitu astronomichnoho oseredku v Poznani (1762–1764 rr.) lytovsʹka observatoriya perezhyvala kryzu. Vona vse shche zalyshalasya vkray bidnoyu na instrumenty y prylady, a nasampered – v niy bula vakantnoyu posada sposterihacha. Dyv.: Łukaszewicz J. Historia szkół w Koronie i Wielkim Księstwie Litewskim od najdawniejszych czasów aż do roku 1794. T. IV. Poznań, 1851. S. 45-46; Bednarski S. Op. cit. S. 340–353.
U fizychnomu kabineti, yakyy nazyvaly musaeum mathematico-physicum, bulo kilʹka desyatkiv unikalʹnykh optychnykh, hidravlichnykh, mekhanichnykh i elektrychnykh instrumentiv, perevazhnu bilʹshistʹ yakykh maly zakordonne pokhodzhennya. Tam mozhna bulo takozh znayty chyslenni tsikavynky: skam'yanilosti, indiansʹki pamʺyatky, kytaysʹki teksty etc. Dyv.: Rogaliński J. Doświadczenia skutków rzeczy pod zmysły podpadających na publicznych posiedzeniach w Szkołach Poznańskich Societatis Jesu na widok wystawiane i wykładane. T. IV. Poznań, 1765. S. 451; Bednarski S. Op.cit. S. 360.
Por.: Kucharzewski F. O astronomii w Polsce, materiały do dziejów tej nauki w naszym kraju // Pamiętnik Towarzystwa Nauk Ścisłych w Paryżu. T. II. Paryż, 1872. S. 163; Maugras S. G. Dernières années du Roi Stanislas. Paris, 1906. S. 339 in.; Gołębiowski S. Rola i znaczenie kolegium Lubrańskiego i kolegium Jezuickiego w XVI, XVII i XVIII w. dla Wielkopolski // Przegląd Wielkopolski. R. 1947. Nr 1–3. S. 13.
Bednarski S. Op.cit. S. 58.
Por.: Pniewski W. Akademia Poznańska. Szkic historyczny. Poznań, 1919. S. 10.
Por.: Załęski S. Jezuici w Polsce. T. IV. Cz. I. Kraków, 1905. S. 155. Pro konflikt mizh Krakivsʹkoyu akademiyeyu i Poznansʹkym yezuyit·sʹkym kolehiumom styslo pyshe S. Holembʹovsʹkyy: Gołębiowski S. Op.cit. S. 10–13.
Naypovnishu biohrafiyu Yuzefa Rohalinsʹkoho podaye F. Khlapovsʹkyy: Chłapowski F. Op.cit. Dyv. takozh: Brown J. Biblioteka pisarzów assystencyi polskiej Towarzystwa Jezusowego. Poznań, 1862. S. 341–342; Dmochowski F. X. Wiadomości o życiu i pismach Józefa Rogalińskiego // Ejusdem. Pisma rozmaite. Cz. I. Warszawa, 1826. S. 218; Estreicher K. Bibliografia polska. T. XXVI. S. 334–335; Polski Słownik Biograficzny. T. XXXI. S. 401–404; Nowy Korbut. T. VI. S. 123–125; Historia Nauki Polskiej. T. VI. S. 568–569.
Dyv.: Grand Dictionnaire Universel du XIXe siècle. Paris, 1866-1890. T. XII. S. 1036.
Rogaliński J. Tablica na zawsze wyrachowana wschodu i zachodu słońca na Poznań i miejsca przyległe. Poznań, 1763.
Dyv.: Chłapowski F. Op.cit. Cz. I. S. 174.
Uniwersytet Poznański za rektoratu Heliodora Święcickiego. Księga Pamiątkowa / pod red. A. Wrzoska. Poznań, 1924. S. 18.
Pro Ihnatsiya Khmyelyevsʹkoho, yakyy cherez peredchasnu smertʹ ye malovidomoyu postattyu, podaye trokhy informatsiyi S. Bednarsʹkyy: Bednarski S. Op.cit. S. 359.
Grand Dictionnaire… T. XII. S. 741.
Nollet J. A. Leçons de physique expérimentale. T. I. Paris, 1749. S. IX in.
Dyv.: Poplatek J. Komisja Edukacji Narodowej. Udział byłych jezuitów w pracach KEN. Kraków, 1973. S. 202; Bednarski S. Op.cit. S. 368.
Sigaud de La Fond J.-A. Description et usage dʺun cabinet de physique. Paris, 1775.
Vezhu sporudyly same na dakhu kolehiumu, a ne okremomu fundamenti. Tse nehatyvno vplyvalo na provedennya sposterezhenʹ. Por.: Kucharzewski F. Op. cit. S. 169.
Nespravedlyvu otsinku poznansʹkiy kolektsiyi daye vzhe Yan Shchnyadetsʹkyy: „ya znayshov tsey kabinet, zanadto ospivanyy i doroho otsinenyy […], v deyakykh hrubyy mekhanizm, yakyy ne vidpovidaye vymoham todishnʹoyi fizyky”. Dyv.: Jana Śniadeckiego życie, przez niego samego opisane // Korespondencja Jana Śniadeckiego. Listy z Krakowa / pod red. L. Kamykowskiego. T. I. Kraków, 1932. S. 29.
Por.: Chłapowski F. Op. cit. Cz. II. S. 173–182.
Pro osnashchennya poznansʹkoyi observatoriyi mozhna diznatysya zi zvitiv oseredkiv, kotri otrymaly abo uspadkuvaly yoho instrumenty. Por.: Karliński F. Rys dziejów obserwatorium astronomicznego Uniwersytetu Krakowskiego // Zakłady Uniwersyteckie w Krakowie. Kraków, 1864. S. 96-97, 107; Jana Śniadeckiego życie… S. 29-30; Pagaczewski J. Astronomiczne instrumentarium Jana Śniadeckiego // Urania. T. VIII. 1956. S. 229–231; Witkowski J. Astronomia // Nauka w Wielkopolsce / pod red. G. Labudy. Poznań, 1973. S. 1082.
Zhak Kanive (1721–1774 rr.) v 1751 r. buv pryznachenyy konstruktorom instrumentiv Paryzʹkoyi akademiyi nauk, zavdyaky chomu stav pershym vyrobnykom astronomichnykh pryladiv na kontynenti. Por.: Daumas M. Les instruments scientifiques aux XVIIe et XVIIIe siècles. Paris, 1953. S. 137–138, 230.
Zhan Andre Lepot (1720–1787 rr.) – frantsuzʹkyy hodynnykar.
Pro Martina mayemo nadzvychayno bidni vidomosti. Buduchy odnym iz nebahatʹokh frantsuzʹkykh konstruktoriv, vin pratsyuvav poza Paryzhem (a same – u Versali). Tsya obstavyna dozvolyaye prypustyty, shcho poznansʹki yezuyity navʺyazaly iz nym kontakty cherez korolivsʹkyy dvir. Por.: Daumas M. Op. cit. S. 346.
Por.: Smoleński W. Przewrót umysłowy w Polsce wieku XVIII. Warszawa, 1979. S. 92.
Fabre J. Stanislas-Auguste Poniatowski et lʺEurope des Lumières. Paris, 1952. S. 75–79.
Smoleński W. Op. cit. S. 121–122.
Dyv.: Bednarski S. Op. cit. S. 492.
Zhan Antuan Nolle (1700-1770 rr.) – vydatnyy frantsuzʹkyy fizyk, chlen Paryzʹkoyi akademiyi nauk, avtor dvokh fundamentalʹnykh pidruchnykiv: Leçons de physique expérimentale. Paris, 1743; Lʺart des expériences. Amsterdam, 1770. Por.: Grand Dictionnaire… T. XI. S. 1061; Stasiewicz I. Poglądy na naukę w Polsce okresu Oświecenia na tle ogólnoeuropejskim // Monografie z Dziejów Nauki i Techniki. T. XXXVIII. Wrocław, 1967. S. 99, 127. Nolle stav vidomyy v t. ch. zavdyaky publichnym doslidam, kursam i demonstratsiyam, yaki vin zdiysnyuvav v Paryzhi i Versalyu. Rohalinsʹkyy, chudovyy populyaryzator znanʹ, z·hodom nasliduvav yoho, vidkryvayuchy dveri muzeyu dlya poznansʹkoyi hromadsʹkosti i publichno demonstruyuchy, yak funktsionuyutʹ yoho prylady. Dyv.: Łakomy L. Udział duchowieństwa katolickiego w rozwoju nauk matematyczno-przyrodniczych w Polsce // Przegląd Powszechny. T. CXCV. Kraków, 1932. S. 304.
Pro tse z·haduye Aleksandr Hua Pinhre u vyshchez·hadaniy svoyiy statti. Dyv.: Chłapowski F. Op. cit. Cz. I. S. 174; Smoleński W. Op. cit. S. 121–122.
Leonard Eyler – matematyk i astronom, z 1727 r. buv chlenom i spivrobitnykom Peterburzʹkoyi akademiyi nauk, perebuvav u skladi Berlinsʹkoyi akademiyi (1741–1766 rr.). Povertayuchysʹ zvidty do Rosiyi, vin proyizhdzhav i zupynyavsya u Poznani. Dyv.: Encyclopaedia Universalis. T. VII. Paris, 1985. S. 525–526; Dunajówna M. Z dziejów toruńskiego czasopisma „Thornische Wöchentliche Nachrichten und Anzeigen” (1760–1772). Toruń, 1960. S. 115.
Pro Bernulli dyv.: Liske X. Cudzoziemcy w Polsce. Lwów, 1876. S. 200.
Chłapowski F. Op. cit. Cz. I. S. 128; Bednarski S. Upadek i odrodzenie… S. 360.
Dyv.: Kłado T., Wołoszyński R. W. Korespondencja Stanisława Augusta z Leonhardem Eulerem i Petersburską Akademią Nauk 1766–1783 // Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej. Seria C. Zeszyt X. Warszawa, 1965. S. 21.
Shchodennyky tiyeyi podorozhi buly perekladeni polʹsʹkoyu: Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców. T. I / oprac. W. Zawadzki. Warszawa, 1963.
Ibidem. S. 459–460.
Pro isnuvannya i diyalʹnistʹ dynamichnoho naukovoho seredovyshcha v Poznani zabuly vzhe v KHIKH st. Yoho ne z·haduyutʹ navitʹ znamenyti predstavnyky Velykopolʹshchi – Stanislav Kozʹmyan (Koźmian S. O popularnych wykładach naukowych // Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego. T. V. 1869. S. 86) i Karolʹ Libelʹt, yakyy zmalʹovuye istoriyu astronomichnykh sposterezhenʹ v davniy Polʹshchi (Libelt K. O zaćmieniu słońca w roku 1868 // Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego. T. V. 1869. S. 337–351).
Tsikavu alyuziyu shchodo zanepadu yezuyit·sʹkoho naukovoho oseredku v Poznani mistytʹ anonimnyy rukopys tiyeyi doby: „Odnoho dnya smilyvishe pero nashykh nashchadkiv, koly zvynuvachennya u bezchesnosti vzhe ne urazhatymutʹ pomerlykh, zmozhe opysaty toy bezlad, yakyy todi tvoryvsya, lyshe hanʹblyachy nashu krayinu […] mistseva biblioteka, yaka mistyla chymalo knyzhok naykrashchykh avtoriv, bula spustoshena, a matematychni i fizychni prylady, zibrannya yakykh v mistsevomu muzeyi ne znalo sobi rivnoho v usiy krayini, povsyudno rozporoshene”. Tsyt. po: Łukaszewicz J. Obraz historyczno-statystyczny Miasta Poznania w dawniejszych czasach. T. II. Poznań, 1838. S. 25.
Dyv., zokrema: Komisja Edukacji Narodowej i jej szkoły w Koronie 1773-1794 / wydał T. Wierzbowski. Z. 38: Protokóły posiedzeń KEN 1778-1780. Warszawa, 1913. S. 184; Protokoły posiedzeń Komisji Edukacji Narodowej 1773–1785 / oprac. M. Mitera-Dobrowolska. Wrocław, 1973. S. 18, 37, 214, 365; Bandtkie J. S. Historya Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Kraków, 1821. S. 104, 126; Kołłątaj H. Raporty o wizycie i reformie Akademii Krakowskiej / oprac. M. Chamcówna. Wrocław, 1967. S. 106, 133; Labuda G. Główne linie rozwoju nauki w Wielkopolsce (do r. 1919) // Nauka w Wielkopolsce… S. 24; Poplatek J. KEN. Udział byłych jezuitów… S. 40, 56.
Z poznansʹkym obiystyam Uraniyi mozhna porivnyaty lyshe observatoriyu, yaku stvoryv u Vilensʹkiy akademiyi Tomash Zhebrovsʹkyy (1753 r.). Odnak u period rozkvitu astronomichnoho oseredku v Poznani (1762–1764 rr.) lytovsʹka observatoriya perezhyvala kryzu. Vona vse shche zalyshalasya vkray bidnoyu na instrumenty y prylady, a nasampered – v niy bula vakantnoyu posada sposterihacha. Dyv.: Łukaszewicz J. Historia szkół w Koronie i Wielkim Księstwie Litewskim od najdawniejszych czasów aż do roku 1794. T. IV. Poznań, 1851. S. 45-46; Bednarski S. Op. cit. S. 340–353.
U fizychnomu kabineti, yakyy nazyvaly musaeum mathematico-physicum, bulo kilʹka desyatkiv unikalʹnykh optychnykh, hidravlichnykh, mekhanichnykh i elektrychnykh instrumentiv, perevazhnu bilʹshistʹ yakykh maly zakordonne pokhodzhennya. Tam mozhna bulo takozh znayty chyslenni tsikavynky: skam'yanilosti, indiansʹki pamʺyatky, kytaysʹki teksty etc. Dyv.: Rogaliński J. Doświadczenia skutków rzeczy pod zmysły podpadających na publicznych posiedzeniach w Szkołach Poznańskich Societatis Jesu na widok wystawiane i wykładane. T. IV. Poznań, 1765. S. 451; Bednarski S. Op.cit. S. 360.
Por.: Kucharzewski F. O astronomii w Polsce, materiały do dziejów tej nauki w naszym kraju // Pamiętnik Towarzystwa Nauk Ścisłych w Paryżu. T. II. Paryż, 1872. S. 163; Maugras S. G. Dernières années du Roi Stanislas. Paris, 1906. S. 339 in.; Gołębiowski S. Rola i znaczenie kolegium Lubrańskiego i kolegium Jezuickiego w XVI, XVII i XVIII w. dla Wielkopolski // Przegląd Wielkopolski. R. 1947. Nr 1–3. S. 13.
Bednarski S. Op.cit. S. 58.
Por.: Pniewski W. Akademia Poznańska. Szkic historyczny. Poznań, 1919. S. 10.
Por.: Załęski S. Jezuici w Polsce. T. IV. Cz. I. Kraków, 1905. S. 155. Pro konflikt mizh Krakivsʹkoyu akademiyeyu i Poznansʹkym yezuyit·sʹkym kolehiumom styslo pyshe S. Holembʹovsʹkyy: Gołębiowski S. Op.cit. S. 10–13.
Naypovnishu biohrafiyu Yuzefa Rohalinsʹkoho podaye F. Khlapovsʹkyy: Chłapowski F. Op.cit. Dyv. takozh: Brown J. Biblioteka pisarzów assystencyi polskiej Towarzystwa Jezusowego. Poznań, 1862. S. 341–342; Dmochowski F. X. Wiadomości o życiu i pismach Józefa Rogalińskiego // Ejusdem. Pisma rozmaite. Cz. I. Warszawa, 1826. S. 218; Estreicher K. Bibliografia polska. T. XXVI. S. 334–335; Polski Słownik Biograficzny. T. XXXI. S. 401–404; Nowy Korbut. T. VI. S. 123–125; Historia Nauki Polskiej. T. VI. S. 568–569.
Dyv.: Grand Dictionnaire Universel du XIXe siècle. Paris, 1866-1890. T. XII. S. 1036.
Rogaliński J. Tablica na zawsze wyrachowana wschodu i zachodu słońca na Poznań i miejsca przyległe. Poznań, 1763.
Dyv.: Chłapowski F. Op.cit. Cz. I. S. 174.
Uniwersytet Poznański za rektoratu Heliodora Święcickiego. Księga Pamiątkowa / pod red. A. Wrzoska. Poznań, 1924. S. 18.
Pro Ihnatsiya Khmyelyevsʹkoho, yakyy cherez peredchasnu smertʹ ye malovidomoyu postattyu, podaye trokhy informatsiyi S. Bednarsʹkyy: Bednarski S. Op.cit. S. 359.
Grand Dictionnaire… T. XII. S. 741.
Nollet J. A. Leçons de physique expérimentale. T. I. Paris, 1749. S. IX in.
Dyv.: Poplatek J. Komisja Edukacji Narodowej. Udział byłych jezuitów w pracach KEN. Kraków, 1973. S. 202; Bednarski S. Op.cit. S. 368.
Sigaud de La Fond J.-A. Description et usage dʺun cabinet de physique. Paris, 1775.
Vezhu sporudyly same na dakhu kolehiumu, a ne okremomu fundamenti. Tse nehatyvno vplyvalo na provedennya sposterezhenʹ. Por.: Kucharzewski F. Op. cit. S. 169.
Nespravedlyvu otsinku poznansʹkiy kolektsiyi daye vzhe Yan Shchnyadetsʹkyy: „ya znayshov tsey kabinet, zanadto ospivanyy i doroho otsinenyy […], v deyakykh hrubyy mekhanizm, yakyy ne vidpovidaye vymoham todishnʹoyi fizyky”. Dyv.: Jana Śniadeckiego życie, przez niego samego opisane // Korespondencja Jana Śniadeckiego. Listy z Krakowa / pod red. L. Kamykowskiego. T. I. Kraków, 1932. S. 29.
Por.: Chłapowski F. Op. cit. Cz. II. S. 173–182.
Pro osnashchennya poznansʹkoyi observatoriyi mozhna diznatysya zi zvitiv oseredkiv, kotri otrymaly abo uspadkuvaly yoho instrumenty. Por.: Karliński F. Rys dziejów obserwatorium astronomicznego Uniwersytetu Krakowskiego // Zakłady Uniwersyteckie w Krakowie. Kraków, 1864. S. 96-97, 107; Jana Śniadeckiego życie… S. 29-30; Pagaczewski J. Astronomiczne instrumentarium Jana Śniadeckiego // Urania. T. VIII. 1956. S. 229–231; Witkowski J. Astronomia // Nauka w Wielkopolsce / pod red. G. Labudy. Poznań, 1973. S. 1082.
Zhak Kanive (1721–1774 rr.) v 1751 r. buv pryznachenyy konstruktorom instrumentiv Paryzʹkoyi akademiyi nauk, zavdyaky chomu stav pershym vyrobnykom astronomichnykh pryladiv na kontynenti. Por.: Daumas M. Les instruments scientifiques aux XVIIe et XVIIIe siècles. Paris, 1953. S. 137–138, 230.
Zhan Andre Lepot (1720–1787 rr.) – frantsuzʹkyy hodynnykar.
Pro Martina mayemo nadzvychayno bidni vidomosti. Buduchy odnym iz nebahatʹokh frantsuzʹkykh konstruktoriv, vin pratsyuvav poza Paryzhem (a same – u Versali). Tsya obstavyna dozvolyaye prypustyty, shcho poznansʹki yezuyity navʺyazaly iz nym kontakty cherez korolivsʹkyy dvir. Por.: Daumas M. Op. cit. S. 346.
Por.: Smoleński W. Przewrót umysłowy w Polsce wieku XVIII. Warszawa, 1979. S. 92.
Fabre J. Stanislas-Auguste Poniatowski et lʺEurope des Lumières. Paris, 1952. S. 75–79.
Smoleński W. Op. cit. S. 121–122.
Dyv.: Bednarski S. Op. cit. S. 492.
Zhan Antuan Nolle (1700-1770 rr.) – vydatnyy frantsuzʹkyy fizyk, chlen Paryzʹkoyi akademiyi nauk, avtor dvokh fundamentalʹnykh pidruchnykiv: Leçons de physique expérimentale. Paris, 1743; Lʺart des expériences. Amsterdam, 1770. Por.: Grand Dictionnaire… T. XI. S. 1061; Stasiewicz I. Poglądy na naukę w Polsce okresu Oświecenia na tle ogólnoeuropejskim // Monografie z Dziejów Nauki i Techniki. T. XXXVIII. Wrocław, 1967. S. 99, 127. Nolle stav vidomyy v t. ch. zavdyaky publichnym doslidam, kursam i demonstratsiyam, yaki vin zdiysnyuvav v Paryzhi i Versalyu. Rohalinsʹkyy, chudovyy populyaryzator znanʹ, z·hodom nasliduvav yoho, vidkryvayuchy dveri muzeyu dlya poznansʹkoyi hromadsʹkosti i publichno demonstruyuchy, yak funktsionuyutʹ yoho prylady. Dyv.: Łakomy L. Udział duchowieństwa katolickiego w rozwoju nauk matematyczno-przyrodniczych w Polsce // Przegląd Powszechny. T. CXCV. Kraków, 1932. S. 304.
Pro tse z·haduye Aleksandr Hua Pinhre u vyshchez·hadaniy svoyiy statti. Dyv.: Chłapowski F. Op. cit. Cz. I. S. 174; Smoleński W. Op. cit. S. 121–122.
Leonard Eyler – matematyk i astronom, z 1727 r. buv chlenom i spivrobitnykom Peterburzʹkoyi akademiyi nauk, perebuvav u skladi Berlinsʹkoyi akademiyi (1741–1766 rr.). Povertayuchysʹ zvidty do Rosiyi, vin proyizhdzhav i zupynyavsya u Poznani. Dyv.: Encyclopaedia Universalis. T. VII. Paris, 1985. S. 525–526; Dunajówna M. Z dziejów toruńskiego czasopisma „Thornische Wöchentliche Nachrichten und Anzeigen” (1760–1772). Toruń, 1960. S. 115.
Pro Bernulli dyv.: Liske X. Cudzoziemcy w Polsce. Lwów, 1876. S. 200.
Chłapowski F. Op. cit. Cz. I. S. 128; Bednarski S. Upadek i odrodzenie… S. 360.
Dyv.: Kłado T., Wołoszyński R. W. Korespondencja Stanisława Augusta z Leonhardem Eulerem i Petersburską Akademią Nauk 1766–1783 // Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej. Seria C. Zeszyt X. Warszawa, 1965. S. 21.
Shchodennyky tiyeyi podorozhi buly perekladeni polʹsʹkoyu: Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców. T. I / oprac. W. Zawadzki. Warszawa, 1963.
Ibidem. S. 459–460.
Pro isnuvannya i diyalʹnistʹ dynamichnoho naukovoho seredovyshcha v Poznani zabuly vzhe v KHIKH st. Yoho ne z·haduyutʹ navitʹ znamenyti predstavnyky Velykopolʹshchi – Stanislav Kozʹmyan (Koźmian S. O popularnych wykładach naukowych // Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego. T. V. 1869. S. 86) i Karolʹ Libelʹt, yakyy zmalʹovuye istoriyu astronomichnykh sposterezhenʹ v davniy Polʹshchi (Libelt K. O zaćmieniu słońca w roku 1868 // Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego. T. V. 1869. S. 337–351).
Tsikavu alyuziyu shchodo zanepadu yezuyit·sʹkoho naukovoho oseredku v Poznani mistytʹ anonimnyy rukopys tiyeyi doby: „Odnoho dnya smilyvishe pero nashykh nashchadkiv, koly zvynuvachennya u bezchesnosti vzhe ne urazhatymutʹ pomerlykh, zmozhe opysaty toy bezlad, yakyy todi tvoryvsya, lyshe hanʹblyachy nashu krayinu […] mistseva biblioteka, yaka mistyla chymalo knyzhok naykrashchykh avtoriv, bula spustoshena, a matematychni i fizychni prylady, zibrannya yakykh v mistsevomu muzeyi ne znalo sobi rivnoho v usiy krayini, povsyudno rozporoshene”. Tsyt. po: Łukaszewicz J. Obraz historyczno-statystyczny Miasta Poznania w dawniejszych czasach. T. II. Poznań, 1838. S. 25.
Dyv., zokrema: Komisja Edukacji Narodowej i jej szkoły w Koronie 1773-1794 / wydał T. Wierzbowski. Z. 38: Protokóły posiedzeń KEN 1778-1780. Warszawa, 1913. S. 184; Protokoły posiedzeń Komisji Edukacji Narodowej 1773–1785 / oprac. M. Mitera-Dobrowolska. Wrocław, 1973. S. 18, 37, 214, 365; Bandtkie J. S. Historya Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Kraków, 1821. S. 104, 126; Kołłątaj H. Raporty o wizycie i reformie Akademii Krakowskiej / oprac. M. Chamcówna. Wrocław, 1967. S. 106, 133; Labuda G. Główne linie rozwoju nauki w Wielkopolsce (do r. 1919) // Nauka w Wielkopolsce… S. 24; Poplatek J. KEN. Udział byłych jezuitów… S. 40, 56.
Опубліковано
2019-07-18
Як цитувати
Форицький, М. (2019). Про модерну освіту в Речі Посполитій – познанська модель доби Просвітництва. Дриновський збірник, 11, 64-69. https://doi.org/10.7546/DS.2018.11.08
Розділ
Статті
