About the Modern Education in the Polish-Lithuanian Commonwealth – the Poznan Educational Model in the Age of Enlightenment
Keywords:
Poznan Jesuit College, the Polish-Lithuanian Commonwealth, educational center, modern sciences, Józef Rogaliński
Abstract
The exemplary educational center in Poznan, which was established in 18th century, has been able to compete with the best such institutes of the Central and Eastern Europe. There was only the single such equivalent school on the territory of the Polish-Lithuanian Commonwealth, that is Vilnius academy. Within the Poznan educational model a main attention was focused on mathematics, experimental physics, astronomy and other modern sciences (including geology and meteorology). The educational success of Poznan Jesuit College in the Age of Enlightenment was primarily the result of intensive activity of such person as Józef Rogaliński. His wonderful education, close contacts with West-European science and the dedicated attitude to his work, which has been carried out during the extremely hard time of Partitions of the Polish-Lithuanian Commonwealth, have played a particularly important role in the increasing of the Poznan Jesuit College's scientific level.
Downloads
Download data is not yet available.
References
Poznansʹkomu oseredku tochnykh nauk XVIII st. prydilyayetʹsya nebahato uvahy v istoriohrafiyi. Detalʹno pro nʹoho pysaly lyshe Frantsishek Khlapovsʹkyy (v biohrafichnomu narysi Yuzefa Rohalinsʹkoho, pidhotovlenomu do 100-yi richnytsi yoho smerti) i Stanislav Bednarsʹkyy (v monohrafiyi z istoriyi yezuyit·sʹkykh shkil u druhiy polovyni XVIII st.). Chłapowski F. Życie i prace księdza Józefa Rogalińskiego. Sz. I // Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego. T. XXVIII. 1902. S. 115–185; Cz. II. // Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego. T. XXXI. 1905. S. 27–117; Bednarski S. Upadek i odrodzenie szkół jezuickich w Polsce. Kraków, 1933. S. 359-369. Dyv. takozh: Forycki M. Kontakty astronomii i fizyki poznańskiej z Francją w dobie Oświecenia // Kronika Miasta Poznania. T. III. 1997. S. 207–224.
Z poznansʹkym obiystyam Uraniyi mozhna porivnyaty lyshe observatoriyu, yaku stvoryv u Vilensʹkiy akademiyi Tomash Zhebrovsʹkyy (1753 r.). Odnak u period rozkvitu astronomichnoho oseredku v Poznani (1762–1764 rr.) lytovsʹka observatoriya perezhyvala kryzu. Vona vse shche zalyshalasya vkray bidnoyu na instrumenty y prylady, a nasampered – v niy bula vakantnoyu posada sposterihacha. Dyv.: Łukaszewicz J. Historia szkół w Koronie i Wielkim Księstwie Litewskim od najdawniejszych czasów aż do roku 1794. T. IV. Poznań, 1851. S. 45-46; Bednarski S. Op. cit. S. 340–353.
U fizychnomu kabineti, yakyy nazyvaly musaeum mathematico-physicum, bulo kilʹka desyatkiv unikalʹnykh optychnykh, hidravlichnykh, mekhanichnykh i elektrychnykh instrumentiv, perevazhnu bilʹshistʹ yakykh maly zakordonne pokhodzhennya. Tam mozhna bulo takozh znayty chyslenni tsikavynky: skam'yanilosti, indiansʹki pamʺyatky, kytaysʹki teksty etc. Dyv.: Rogaliński J. Doświadczenia skutków rzeczy pod zmysły podpadających na publicznych posiedzeniach w Szkołach Poznańskich Societatis Jesu na widok wystawiane i wykładane. T. IV. Poznań, 1765. S. 451; Bednarski S. Op.cit. S. 360.
Por.: Kucharzewski F. O astronomii w Polsce, materiały do dziejów tej nauki w naszym kraju // Pamiętnik Towarzystwa Nauk Ścisłych w Paryżu. T. II. Paryż, 1872. S. 163; Maugras S. G. Dernières années du Roi Stanislas. Paris, 1906. S. 339 in.; Gołębiowski S. Rola i znaczenie kolegium Lubrańskiego i kolegium Jezuickiego w XVI, XVII i XVIII w. dla Wielkopolski // Przegląd Wielkopolski. R. 1947. Nr 1–3. S. 13.
Bednarski S. Op.cit. S. 58.
Por.: Pniewski W. Akademia Poznańska. Szkic historyczny. Poznań, 1919. S. 10.
Por.: Załęski S. Jezuici w Polsce. T. IV. Cz. I. Kraków, 1905. S. 155. Pro konflikt mizh Krakivsʹkoyu akademiyeyu i Poznansʹkym yezuyit·sʹkym kolehiumom styslo pyshe S. Holembʹovsʹkyy: Gołębiowski S. Op.cit. S. 10–13.
Naypovnishu biohrafiyu Yuzefa Rohalinsʹkoho podaye F. Khlapovsʹkyy: Chłapowski F. Op.cit. Dyv. takozh: Brown J. Biblioteka pisarzów assystencyi polskiej Towarzystwa Jezusowego. Poznań, 1862. S. 341–342; Dmochowski F. X. Wiadomości o życiu i pismach Józefa Rogalińskiego // Ejusdem. Pisma rozmaite. Cz. I. Warszawa, 1826. S. 218; Estreicher K. Bibliografia polska. T. XXVI. S. 334–335; Polski Słownik Biograficzny. T. XXXI. S. 401–404; Nowy Korbut. T. VI. S. 123–125; Historia Nauki Polskiej. T. VI. S. 568–569.
Dyv.: Grand Dictionnaire Universel du XIXe siècle. Paris, 1866-1890. T. XII. S. 1036.
Rogaliński J. Tablica na zawsze wyrachowana wschodu i zachodu słońca na Poznań i miejsca przyległe. Poznań, 1763.
Dyv.: Chłapowski F. Op.cit. Cz. I. S. 174.
Uniwersytet Poznański za rektoratu Heliodora Święcickiego. Księga Pamiątkowa / pod red. A. Wrzoska. Poznań, 1924. S. 18.
Pro Ihnatsiya Khmyelyevsʹkoho, yakyy cherez peredchasnu smertʹ ye malovidomoyu postattyu, podaye trokhy informatsiyi S. Bednarsʹkyy: Bednarski S. Op.cit. S. 359.
Grand Dictionnaire… T. XII. S. 741.
Nollet J. A. Leçons de physique expérimentale. T. I. Paris, 1749. S. IX in.
Dyv.: Poplatek J. Komisja Edukacji Narodowej. Udział byłych jezuitów w pracach KEN. Kraków, 1973. S. 202; Bednarski S. Op.cit. S. 368.
Sigaud de La Fond J.-A. Description et usage dʺun cabinet de physique. Paris, 1775.
Vezhu sporudyly same na dakhu kolehiumu, a ne okremomu fundamenti. Tse nehatyvno vplyvalo na provedennya sposterezhenʹ. Por.: Kucharzewski F. Op. cit. S. 169.
Nespravedlyvu otsinku poznansʹkiy kolektsiyi daye vzhe Yan Shchnyadetsʹkyy: „ya znayshov tsey kabinet, zanadto ospivanyy i doroho otsinenyy […], v deyakykh hrubyy mekhanizm, yakyy ne vidpovidaye vymoham todishnʹoyi fizyky”. Dyv.: Jana Śniadeckiego życie, przez niego samego opisane // Korespondencja Jana Śniadeckiego. Listy z Krakowa / pod red. L. Kamykowskiego. T. I. Kraków, 1932. S. 29.
Por.: Chłapowski F. Op. cit. Cz. II. S. 173–182.
Pro osnashchennya poznansʹkoyi observatoriyi mozhna diznatysya zi zvitiv oseredkiv, kotri otrymaly abo uspadkuvaly yoho instrumenty. Por.: Karliński F. Rys dziejów obserwatorium astronomicznego Uniwersytetu Krakowskiego // Zakłady Uniwersyteckie w Krakowie. Kraków, 1864. S. 96-97, 107; Jana Śniadeckiego życie… S. 29-30; Pagaczewski J. Astronomiczne instrumentarium Jana Śniadeckiego // Urania. T. VIII. 1956. S. 229–231; Witkowski J. Astronomia // Nauka w Wielkopolsce / pod red. G. Labudy. Poznań, 1973. S. 1082.
Zhak Kanive (1721–1774 rr.) v 1751 r. buv pryznachenyy konstruktorom instrumentiv Paryzʹkoyi akademiyi nauk, zavdyaky chomu stav pershym vyrobnykom astronomichnykh pryladiv na kontynenti. Por.: Daumas M. Les instruments scientifiques aux XVIIe et XVIIIe siècles. Paris, 1953. S. 137–138, 230.
Zhan Andre Lepot (1720–1787 rr.) – frantsuzʹkyy hodynnykar.
Pro Martina mayemo nadzvychayno bidni vidomosti. Buduchy odnym iz nebahatʹokh frantsuzʹkykh konstruktoriv, vin pratsyuvav poza Paryzhem (a same – u Versali). Tsya obstavyna dozvolyaye prypustyty, shcho poznansʹki yezuyity navʺyazaly iz nym kontakty cherez korolivsʹkyy dvir. Por.: Daumas M. Op. cit. S. 346.
Por.: Smoleński W. Przewrót umysłowy w Polsce wieku XVIII. Warszawa, 1979. S. 92.
Fabre J. Stanislas-Auguste Poniatowski et lʺEurope des Lumières. Paris, 1952. S. 75–79.
Smoleński W. Op. cit. S. 121–122.
Dyv.: Bednarski S. Op. cit. S. 492.
Zhan Antuan Nolle (1700-1770 rr.) – vydatnyy frantsuzʹkyy fizyk, chlen Paryzʹkoyi akademiyi nauk, avtor dvokh fundamentalʹnykh pidruchnykiv: Leçons de physique expérimentale. Paris, 1743; Lʺart des expériences. Amsterdam, 1770. Por.: Grand Dictionnaire… T. XI. S. 1061; Stasiewicz I. Poglądy na naukę w Polsce okresu Oświecenia na tle ogólnoeuropejskim // Monografie z Dziejów Nauki i Techniki. T. XXXVIII. Wrocław, 1967. S. 99, 127. Nolle stav vidomyy v t. ch. zavdyaky publichnym doslidam, kursam i demonstratsiyam, yaki vin zdiysnyuvav v Paryzhi i Versalyu. Rohalinsʹkyy, chudovyy populyaryzator znanʹ, z·hodom nasliduvav yoho, vidkryvayuchy dveri muzeyu dlya poznansʹkoyi hromadsʹkosti i publichno demonstruyuchy, yak funktsionuyutʹ yoho prylady. Dyv.: Łakomy L. Udział duchowieństwa katolickiego w rozwoju nauk matematyczno-przyrodniczych w Polsce // Przegląd Powszechny. T. CXCV. Kraków, 1932. S. 304.
Pro tse z·haduye Aleksandr Hua Pinhre u vyshchez·hadaniy svoyiy statti. Dyv.: Chłapowski F. Op. cit. Cz. I. S. 174; Smoleński W. Op. cit. S. 121–122.
Leonard Eyler – matematyk i astronom, z 1727 r. buv chlenom i spivrobitnykom Peterburzʹkoyi akademiyi nauk, perebuvav u skladi Berlinsʹkoyi akademiyi (1741–1766 rr.). Povertayuchysʹ zvidty do Rosiyi, vin proyizhdzhav i zupynyavsya u Poznani. Dyv.: Encyclopaedia Universalis. T. VII. Paris, 1985. S. 525–526; Dunajówna M. Z dziejów toruńskiego czasopisma „Thornische Wöchentliche Nachrichten und Anzeigen” (1760–1772). Toruń, 1960. S. 115.
Pro Bernulli dyv.: Liske X. Cudzoziemcy w Polsce. Lwów, 1876. S. 200.
Chłapowski F. Op. cit. Cz. I. S. 128; Bednarski S. Upadek i odrodzenie… S. 360.
Dyv.: Kłado T., Wołoszyński R. W. Korespondencja Stanisława Augusta z Leonhardem Eulerem i Petersburską Akademią Nauk 1766–1783 // Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej. Seria C. Zeszyt X. Warszawa, 1965. S. 21.
Shchodennyky tiyeyi podorozhi buly perekladeni polʹsʹkoyu: Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców. T. I / oprac. W. Zawadzki. Warszawa, 1963.
Ibidem. S. 459–460.
Pro isnuvannya i diyalʹnistʹ dynamichnoho naukovoho seredovyshcha v Poznani zabuly vzhe v KHIKH st. Yoho ne z·haduyutʹ navitʹ znamenyti predstavnyky Velykopolʹshchi – Stanislav Kozʹmyan (Koźmian S. O popularnych wykładach naukowych // Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego. T. V. 1869. S. 86) i Karolʹ Libelʹt, yakyy zmalʹovuye istoriyu astronomichnykh sposterezhenʹ v davniy Polʹshchi (Libelt K. O zaćmieniu słońca w roku 1868 // Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego. T. V. 1869. S. 337–351).
Tsikavu alyuziyu shchodo zanepadu yezuyit·sʹkoho naukovoho oseredku v Poznani mistytʹ anonimnyy rukopys tiyeyi doby: „Odnoho dnya smilyvishe pero nashykh nashchadkiv, koly zvynuvachennya u bezchesnosti vzhe ne urazhatymutʹ pomerlykh, zmozhe opysaty toy bezlad, yakyy todi tvoryvsya, lyshe hanʹblyachy nashu krayinu […] mistseva biblioteka, yaka mistyla chymalo knyzhok naykrashchykh avtoriv, bula spustoshena, a matematychni i fizychni prylady, zibrannya yakykh v mistsevomu muzeyi ne znalo sobi rivnoho v usiy krayini, povsyudno rozporoshene”. Tsyt. po: Łukaszewicz J. Obraz historyczno-statystyczny Miasta Poznania w dawniejszych czasach. T. II. Poznań, 1838. S. 25.
Dyv., zokrema: Komisja Edukacji Narodowej i jej szkoły w Koronie 1773-1794 / wydał T. Wierzbowski. Z. 38: Protokóły posiedzeń KEN 1778-1780. Warszawa, 1913. S. 184; Protokoły posiedzeń Komisji Edukacji Narodowej 1773–1785 / oprac. M. Mitera-Dobrowolska. Wrocław, 1973. S. 18, 37, 214, 365; Bandtkie J. S. Historya Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Kraków, 1821. S. 104, 126; Kołłątaj H. Raporty o wizycie i reformie Akademii Krakowskiej / oprac. M. Chamcówna. Wrocław, 1967. S. 106, 133; Labuda G. Główne linie rozwoju nauki w Wielkopolsce (do r. 1919) // Nauka w Wielkopolsce… S. 24; Poplatek J. KEN. Udział byłych jezuitów… S. 40, 56.
Z poznansʹkym obiystyam Uraniyi mozhna porivnyaty lyshe observatoriyu, yaku stvoryv u Vilensʹkiy akademiyi Tomash Zhebrovsʹkyy (1753 r.). Odnak u period rozkvitu astronomichnoho oseredku v Poznani (1762–1764 rr.) lytovsʹka observatoriya perezhyvala kryzu. Vona vse shche zalyshalasya vkray bidnoyu na instrumenty y prylady, a nasampered – v niy bula vakantnoyu posada sposterihacha. Dyv.: Łukaszewicz J. Historia szkół w Koronie i Wielkim Księstwie Litewskim od najdawniejszych czasów aż do roku 1794. T. IV. Poznań, 1851. S. 45-46; Bednarski S. Op. cit. S. 340–353.
U fizychnomu kabineti, yakyy nazyvaly musaeum mathematico-physicum, bulo kilʹka desyatkiv unikalʹnykh optychnykh, hidravlichnykh, mekhanichnykh i elektrychnykh instrumentiv, perevazhnu bilʹshistʹ yakykh maly zakordonne pokhodzhennya. Tam mozhna bulo takozh znayty chyslenni tsikavynky: skam'yanilosti, indiansʹki pamʺyatky, kytaysʹki teksty etc. Dyv.: Rogaliński J. Doświadczenia skutków rzeczy pod zmysły podpadających na publicznych posiedzeniach w Szkołach Poznańskich Societatis Jesu na widok wystawiane i wykładane. T. IV. Poznań, 1765. S. 451; Bednarski S. Op.cit. S. 360.
Por.: Kucharzewski F. O astronomii w Polsce, materiały do dziejów tej nauki w naszym kraju // Pamiętnik Towarzystwa Nauk Ścisłych w Paryżu. T. II. Paryż, 1872. S. 163; Maugras S. G. Dernières années du Roi Stanislas. Paris, 1906. S. 339 in.; Gołębiowski S. Rola i znaczenie kolegium Lubrańskiego i kolegium Jezuickiego w XVI, XVII i XVIII w. dla Wielkopolski // Przegląd Wielkopolski. R. 1947. Nr 1–3. S. 13.
Bednarski S. Op.cit. S. 58.
Por.: Pniewski W. Akademia Poznańska. Szkic historyczny. Poznań, 1919. S. 10.
Por.: Załęski S. Jezuici w Polsce. T. IV. Cz. I. Kraków, 1905. S. 155. Pro konflikt mizh Krakivsʹkoyu akademiyeyu i Poznansʹkym yezuyit·sʹkym kolehiumom styslo pyshe S. Holembʹovsʹkyy: Gołębiowski S. Op.cit. S. 10–13.
Naypovnishu biohrafiyu Yuzefa Rohalinsʹkoho podaye F. Khlapovsʹkyy: Chłapowski F. Op.cit. Dyv. takozh: Brown J. Biblioteka pisarzów assystencyi polskiej Towarzystwa Jezusowego. Poznań, 1862. S. 341–342; Dmochowski F. X. Wiadomości o życiu i pismach Józefa Rogalińskiego // Ejusdem. Pisma rozmaite. Cz. I. Warszawa, 1826. S. 218; Estreicher K. Bibliografia polska. T. XXVI. S. 334–335; Polski Słownik Biograficzny. T. XXXI. S. 401–404; Nowy Korbut. T. VI. S. 123–125; Historia Nauki Polskiej. T. VI. S. 568–569.
Dyv.: Grand Dictionnaire Universel du XIXe siècle. Paris, 1866-1890. T. XII. S. 1036.
Rogaliński J. Tablica na zawsze wyrachowana wschodu i zachodu słońca na Poznań i miejsca przyległe. Poznań, 1763.
Dyv.: Chłapowski F. Op.cit. Cz. I. S. 174.
Uniwersytet Poznański za rektoratu Heliodora Święcickiego. Księga Pamiątkowa / pod red. A. Wrzoska. Poznań, 1924. S. 18.
Pro Ihnatsiya Khmyelyevsʹkoho, yakyy cherez peredchasnu smertʹ ye malovidomoyu postattyu, podaye trokhy informatsiyi S. Bednarsʹkyy: Bednarski S. Op.cit. S. 359.
Grand Dictionnaire… T. XII. S. 741.
Nollet J. A. Leçons de physique expérimentale. T. I. Paris, 1749. S. IX in.
Dyv.: Poplatek J. Komisja Edukacji Narodowej. Udział byłych jezuitów w pracach KEN. Kraków, 1973. S. 202; Bednarski S. Op.cit. S. 368.
Sigaud de La Fond J.-A. Description et usage dʺun cabinet de physique. Paris, 1775.
Vezhu sporudyly same na dakhu kolehiumu, a ne okremomu fundamenti. Tse nehatyvno vplyvalo na provedennya sposterezhenʹ. Por.: Kucharzewski F. Op. cit. S. 169.
Nespravedlyvu otsinku poznansʹkiy kolektsiyi daye vzhe Yan Shchnyadetsʹkyy: „ya znayshov tsey kabinet, zanadto ospivanyy i doroho otsinenyy […], v deyakykh hrubyy mekhanizm, yakyy ne vidpovidaye vymoham todishnʹoyi fizyky”. Dyv.: Jana Śniadeckiego życie, przez niego samego opisane // Korespondencja Jana Śniadeckiego. Listy z Krakowa / pod red. L. Kamykowskiego. T. I. Kraków, 1932. S. 29.
Por.: Chłapowski F. Op. cit. Cz. II. S. 173–182.
Pro osnashchennya poznansʹkoyi observatoriyi mozhna diznatysya zi zvitiv oseredkiv, kotri otrymaly abo uspadkuvaly yoho instrumenty. Por.: Karliński F. Rys dziejów obserwatorium astronomicznego Uniwersytetu Krakowskiego // Zakłady Uniwersyteckie w Krakowie. Kraków, 1864. S. 96-97, 107; Jana Śniadeckiego życie… S. 29-30; Pagaczewski J. Astronomiczne instrumentarium Jana Śniadeckiego // Urania. T. VIII. 1956. S. 229–231; Witkowski J. Astronomia // Nauka w Wielkopolsce / pod red. G. Labudy. Poznań, 1973. S. 1082.
Zhak Kanive (1721–1774 rr.) v 1751 r. buv pryznachenyy konstruktorom instrumentiv Paryzʹkoyi akademiyi nauk, zavdyaky chomu stav pershym vyrobnykom astronomichnykh pryladiv na kontynenti. Por.: Daumas M. Les instruments scientifiques aux XVIIe et XVIIIe siècles. Paris, 1953. S. 137–138, 230.
Zhan Andre Lepot (1720–1787 rr.) – frantsuzʹkyy hodynnykar.
Pro Martina mayemo nadzvychayno bidni vidomosti. Buduchy odnym iz nebahatʹokh frantsuzʹkykh konstruktoriv, vin pratsyuvav poza Paryzhem (a same – u Versali). Tsya obstavyna dozvolyaye prypustyty, shcho poznansʹki yezuyity navʺyazaly iz nym kontakty cherez korolivsʹkyy dvir. Por.: Daumas M. Op. cit. S. 346.
Por.: Smoleński W. Przewrót umysłowy w Polsce wieku XVIII. Warszawa, 1979. S. 92.
Fabre J. Stanislas-Auguste Poniatowski et lʺEurope des Lumières. Paris, 1952. S. 75–79.
Smoleński W. Op. cit. S. 121–122.
Dyv.: Bednarski S. Op. cit. S. 492.
Zhan Antuan Nolle (1700-1770 rr.) – vydatnyy frantsuzʹkyy fizyk, chlen Paryzʹkoyi akademiyi nauk, avtor dvokh fundamentalʹnykh pidruchnykiv: Leçons de physique expérimentale. Paris, 1743; Lʺart des expériences. Amsterdam, 1770. Por.: Grand Dictionnaire… T. XI. S. 1061; Stasiewicz I. Poglądy na naukę w Polsce okresu Oświecenia na tle ogólnoeuropejskim // Monografie z Dziejów Nauki i Techniki. T. XXXVIII. Wrocław, 1967. S. 99, 127. Nolle stav vidomyy v t. ch. zavdyaky publichnym doslidam, kursam i demonstratsiyam, yaki vin zdiysnyuvav v Paryzhi i Versalyu. Rohalinsʹkyy, chudovyy populyaryzator znanʹ, z·hodom nasliduvav yoho, vidkryvayuchy dveri muzeyu dlya poznansʹkoyi hromadsʹkosti i publichno demonstruyuchy, yak funktsionuyutʹ yoho prylady. Dyv.: Łakomy L. Udział duchowieństwa katolickiego w rozwoju nauk matematyczno-przyrodniczych w Polsce // Przegląd Powszechny. T. CXCV. Kraków, 1932. S. 304.
Pro tse z·haduye Aleksandr Hua Pinhre u vyshchez·hadaniy svoyiy statti. Dyv.: Chłapowski F. Op. cit. Cz. I. S. 174; Smoleński W. Op. cit. S. 121–122.
Leonard Eyler – matematyk i astronom, z 1727 r. buv chlenom i spivrobitnykom Peterburzʹkoyi akademiyi nauk, perebuvav u skladi Berlinsʹkoyi akademiyi (1741–1766 rr.). Povertayuchysʹ zvidty do Rosiyi, vin proyizhdzhav i zupynyavsya u Poznani. Dyv.: Encyclopaedia Universalis. T. VII. Paris, 1985. S. 525–526; Dunajówna M. Z dziejów toruńskiego czasopisma „Thornische Wöchentliche Nachrichten und Anzeigen” (1760–1772). Toruń, 1960. S. 115.
Pro Bernulli dyv.: Liske X. Cudzoziemcy w Polsce. Lwów, 1876. S. 200.
Chłapowski F. Op. cit. Cz. I. S. 128; Bednarski S. Upadek i odrodzenie… S. 360.
Dyv.: Kłado T., Wołoszyński R. W. Korespondencja Stanisława Augusta z Leonhardem Eulerem i Petersburską Akademią Nauk 1766–1783 // Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej. Seria C. Zeszyt X. Warszawa, 1965. S. 21.
Shchodennyky tiyeyi podorozhi buly perekladeni polʹsʹkoyu: Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców. T. I / oprac. W. Zawadzki. Warszawa, 1963.
Ibidem. S. 459–460.
Pro isnuvannya i diyalʹnistʹ dynamichnoho naukovoho seredovyshcha v Poznani zabuly vzhe v KHIKH st. Yoho ne z·haduyutʹ navitʹ znamenyti predstavnyky Velykopolʹshchi – Stanislav Kozʹmyan (Koźmian S. O popularnych wykładach naukowych // Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego. T. V. 1869. S. 86) i Karolʹ Libelʹt, yakyy zmalʹovuye istoriyu astronomichnykh sposterezhenʹ v davniy Polʹshchi (Libelt K. O zaćmieniu słońca w roku 1868 // Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego. T. V. 1869. S. 337–351).
Tsikavu alyuziyu shchodo zanepadu yezuyit·sʹkoho naukovoho oseredku v Poznani mistytʹ anonimnyy rukopys tiyeyi doby: „Odnoho dnya smilyvishe pero nashykh nashchadkiv, koly zvynuvachennya u bezchesnosti vzhe ne urazhatymutʹ pomerlykh, zmozhe opysaty toy bezlad, yakyy todi tvoryvsya, lyshe hanʹblyachy nashu krayinu […] mistseva biblioteka, yaka mistyla chymalo knyzhok naykrashchykh avtoriv, bula spustoshena, a matematychni i fizychni prylady, zibrannya yakykh v mistsevomu muzeyi ne znalo sobi rivnoho v usiy krayini, povsyudno rozporoshene”. Tsyt. po: Łukaszewicz J. Obraz historyczno-statystyczny Miasta Poznania w dawniejszych czasach. T. II. Poznań, 1838. S. 25.
Dyv., zokrema: Komisja Edukacji Narodowej i jej szkoły w Koronie 1773-1794 / wydał T. Wierzbowski. Z. 38: Protokóły posiedzeń KEN 1778-1780. Warszawa, 1913. S. 184; Protokoły posiedzeń Komisji Edukacji Narodowej 1773–1785 / oprac. M. Mitera-Dobrowolska. Wrocław, 1973. S. 18, 37, 214, 365; Bandtkie J. S. Historya Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Kraków, 1821. S. 104, 126; Kołłątaj H. Raporty o wizycie i reformie Akademii Krakowskiej / oprac. M. Chamcówna. Wrocław, 1967. S. 106, 133; Labuda G. Główne linie rozwoju nauki w Wielkopolsce (do r. 1919) // Nauka w Wielkopolsce… S. 24; Poplatek J. KEN. Udział byłych jezuitów… S. 40, 56.
Published
2019-07-18
How to Cite
Форицький, М. (2019). About the Modern Education in the Polish-Lithuanian Commonwealth – the Poznan Educational Model in the Age of Enlightenment. Drinovsky Sbornik, 11, 64-69. https://doi.org/10.7546/DS.2018.11.08
Section
Статті
